मी कोण ? माझा जन्म कसा झाला ? माझ्या शरीरात काय दडले आहे ? माझ्या जीवनाचे उदिष्ट काय ?

मी कोण ? माझा जन्म कसा झाला ? माझ्या शरीरात काय दडले आहे ? माझ्या जीवनाचे उदिष्ट काय ? असे एक ना अनेक शारीरिक, मानसिक व अध्यात्मिक पातळीवर पडणारे प्रश्न आज प्रत्येकाच्या मनात आहेत व या शंकाचे निरसन होणेही तितकेच गरजेचे आहे. अन् हया शंकेचे निरसन झाले ते कोssहम या कार्यक्रमातून. वेळ सकाळची होती कामाचा एक भाग म्हणून मी कोहम या अभिनव संग्रहालयाच्या उदघाटन कार्यक्रमास गेलो. पण तेथील वातावरण पाहून कामाचा भाग तर सोडाच पण एखादया रमणीय ठिकाणी गेल्यावर माणूस कसा तहान भूक विसरुन त्यात रममाण होतो अगदी त्याप्रमाणे मी रमलो होतो. अन् तेथे आलेले प्रेक्षकही हेच अनुभवत होते. 

वैद्यकीय शिक्षण व संशोधन परिषद महाराष्ट्र राज्य चे संचालक प्रा.डॉ.प्रविण शिनगारे, जिल्हाधिकारी पी.वेलरासू, महाराष्ट्र आरोग्य विज्ञान विद्यापिठाचे कुलगूरू डॉ.अरूण जामकर यांच्या उपस्थितीत कोहम या अभिनव संग्रहालयाचे उद्घाटन झाले.

मानवी जीवनाशी निगडीत ३२ संकल्पनांच्या मांडणीव्दारे आपल्याला या सर्व प्रश्नांची उत्तरे नक्कीच मिळतील असे डॉ.ज्ञानेश्वर चोपडे यांनी आपल्या प्रास्तविकात स्पष्ट केले. गेली २० वर्षे मानवी शरीररचनेचा अभ्यास करणाऱ्या ज्ञानेश्वर चोपडे यांची ही संकल्पना आहे. २००० साली त्यांनी ही संकल्पना मांडली होती. १० वर्षाच्या अथक परिश्रमातून कोहमच्या रूपाने आज हे संग्रहालय त्यांनी जेनेटिक्स हेल्थ अँण्ड रिसर्च सेंटरच्या वतीने साकारले आहे.

कोहम हा मूळ संस्कृत शब्द याचा अर्थ मी कोण ? या नावाला सार्थ अशाच संकल्पना आणि प्रतिकृतींची मांडणी या संग्रहालयात केली आहे. एका सूक्ष्म पेशीपासून जीवनिर्मिती होते. संग्रहालयातील प्रतिकृतींची मांडणी मुख्यत: तीन प्रकारात मोडते यात जन्मापूर्वीचे आयुष्य, सुष्टीकर्त्यानी केलेली जीवनाची भाषा आणि अंतर्गत व बाहय शरीररचेनेची किमया यांचा यात समावेश आहे. मनोरंजनासोबत थोडयाच वेळात स्वत:च्या अस्तित्वाविषीच्या प्रश्नांच्या उत्तरांसोबतच आपल्याला शरीररचना, कार्य आणि वाढ याविषयीचे ज्ञान येथे मिळू शकते.

जेनेटिक्सच्या अभ्यासकांबरोबर सामान्य माणसाला देखील सहज आपले शरीर उमगू शकेल अशा पध्दतीने येथे प्रतिकृती मांडण्यात आल्या आहेत. संग्रहालयात सृष्टी निर्मात्याने चूक केली तर ?' या प्रश्नाचा परिणाम दाखविणाऱ्या प्रतिकृती संपूर्ण संग्रहालयात मांडलेल्या संकल्पनांपेक्षा वेगळी संकल्पना ठरली आहे. यात सुष्टीनिर्मात्याच्या चुकीमुळे मानवी शरीररचनेवर होणारे परिणाम तंतोतंत दाखविण्यात आले आहेत.

प्रमुख पाहुण्यांची यावेळी समयोचित भाषणे झाली. डॉ.शिणगारे म्हणाले की, स्पर्धेची भीती असणारे वैद्यकीय अध्ययन क्षेत्रात येतात मात्र डॉ.चोपडे हे अत्यंत तळमळीन शिकवत. नंतर त्यांनी स्वतंत्रपणे या मोठया विश्वात प्रवेश केला व ध्येयवेडया ध्यासातून त्रिमित प्रतिकृती (मॉडेल्स) तयार करून हे उत्कृष्ठ असे संग्रहालय उभे केले आहे. शालेय, महविद्यालयीन विद्यार्थी तसेच जिज्ञासू नागरिकांनी येथे जरूर भेट देवून शास्त्रीय माहिती जाणून घ्यावी त्यातूनच जागृती होईल. या अभिनव संग्रहालयाचा नाशिकच्या पर्यटनस्थळात समावेश व्हावा अशी इच्छा त्यांनी व्यक्त केली.

जिल्हाधिकारी पी वेलरासू यांनी भविष्यात नाशिकसाठी कोहम संग्रहालय नवे आकर्षण ठरणार असल्याचे सांगितले. कोहम संग्रहालाची सध्या असलेली जागा अपूरी असून महाराष्ट्र आरोग्य विज्ञान विद्यापिठाच्या प्रागंणात असलेल्या हिस्ट्री ऑफ मेडिसीन म्युझियम जवळ या संग्रहालयाला जागा उपलब्ध करून दिली जाईल .

पुणे येथे विद्यापिठातर्फे सर्टिफिकेट कोर्स ऑफ जिनेटिक हा अभ्यासक्रम राबवला जातो तो डॉ.चोपडे यांना नाशकात राबविण्यासाठी दिला जाईल अशी ग्वाही महाराष्ट्र आरोग्य विज्ञान विद्यापिठाचे कुलगूरू डॉ.अरूण जामकर यांनी दिली. कोहम हे संग्रहालय विद्यार्थ्यांसाठी एक ज्ञानाचे खुले दालन तर आहेच पण सामान्य माणसालादेखील आपले कुतूहल येथे शमवता येईल. अध्यात्म, जीवशास्त्र, जेनेटिक्स यांचा उत्तम संगम या संग्रहालयाने घातला आहे असेही मत त्यांनी मांडले.

जगाच्या वैद्यकीय नकाशात नाशिकने स्थान मिळवले तर आहेच व त्यात या संग्रहालयाच्या रूपाने नाशिकच्या वैभवात भर घातली आहे. कोहम संग्रहालयाच्या रूपाने नाशिक शहराच्या शिरपेचात आणखी एक मानाचा तुरा रोवला गेला असे म्हणणे वावगे ठरणार नाही. 

किरण डोळस